نیمی از سالمندان با سن 60 به بالا، اغلب اوقات در آغاز و ادامه خواب خود با مشکل و اختلالاتی روبرو هستند. خواب کافی برای استراحت و بازیابی سطح انرژی سالمندان لازم است. کیفیت خواب به طور مستقیم بر کیفیت زندگی فرد تاثیر گذار خواهد بود. تاثیر خواب اندک یا کیفیت نا مناسب خواب، ابتدا به صورت خواب آلودگی در طول روز ظاهر گشته و در صورتیکه این اختلالات خواب در سالمندان تحت درمان قرار نگیرد، آسیب جدی به سلامت جسمی و روانی ایشان وارد می کند.

آیا سالمندان به خواب کمتری نیاز دارند؟

کم خوابی در سالمندان یک امر طبیعی نیست. سن تقویمی به تنهایی منجر به اختلالات خواب نمی شود. در حقیقت بسیاری از سالمندان سالم مشکلات اندکی در خواب دارند. الگوی خواب و بیداری با افزایش سن تغییر می کند اما اختلالات خواب در سالمندان و خستگی ناشی از آن بخشی طبیعی از سالمندی نیست.

علل اختلالات خواب در سالمندان

اختلال خواب در سالمندان بیشتر به علت بیماری های فرد سالمند می باشد. اگرچه افراد مسن نیز به طور تقریبی همانند افراد جوان نیاز به خواب دارند، اما متاسفانه بسیاری از افراد سالمند کمتر از آنچه که نیاز دارند، می خوابند. نیاز به خواب در سالمندان کمتر از افراد جوان نمی باشد، اما توانایی داشتن خواب با کیفیت در سالمندان کاهش می یابد. حدود 13 درصد مردان و 36 درصد زنان بالای 65 سال، بیش از 30 دقیقه به طول می انجامد تا به خواب بروند. اغلب افراد مسن خواب عمیق را به خوبی تجربه نمی کنند و این امر موجب اختلالات خواب در سالمندان می شود.

کیفیت خواب و افزایش سن

تولید ملاتونین ممکن است با افزایش سن کاهش یابد. افراد سالخورده نسبت به تغییرات مختل کننده محیط خود مانند نور یا صدا حساسیت بیشتری دارند. کیفیت خواب ممکن است با افزایش سن تغییر نموده و سبب شود بسیاری از افراد سالمند به ناچار طی روز نیاز به خواب کوتاه مدت داشته باشند. خواب روزانه زمانیکه زیاد باشد و مانع فعالیت مناسب در طی روز شود مشکل ساز است و باید دلیل یا دلایل اصلی چرت زدن بیش از حد بررسی شود.

کم خوابی چگونه بر سلامت حافظه تاثیر می گذارد؟

اختلال خواب بر سلامت روحی و جسمی یک سالمند از جمله حافظه وی تاثیر می گذارد. خواب با کیفیت در تشکیل حافظه نقش مهمی دارد. در مطالعات نشان داده شده است که خواب نامناسب ارتباط مستقیمی با بیماری آلزایمر دارد. کمبود خواب طولانی مدت منجر به افزایش پلاک های بتاآمیلوئید (نشانگر اصلی بیماری آلزایمر) در مغز می شود. خواب با کیفیت جهت داشتن سالمندی سالم حائز اهمیت است. بدون یک خواب خوب، شاهد اختلالات خواب در سالمندان خواهیم بود.

نشانه های اختلالات خواب در سالمندان به چه صورتی است؟

مدت زمان طولانی (بیش از 30 تا 45 دقیقه) به طول می انجامد تا به خواب بروند. در طول شب به دفعات از خواب بیدار می شوند و به سختی موفق به خواب دوباره می شوند. صبح زود بیدار می شوند و نمی توانند مجدد به خواب بروند. پس از بیداری احسا خستگی می کنند به طوری که عملکرد مناسبی در طول روز ندارند.

چه عواملی سبب بی خوابی در سالمندان می شوند؟

بی خوابی می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. استرس ناشی از تغییر در زندگی، مانند جابجایی، تغییر محل زندگی یا مرگ یکی از عزیزان می تواند سبب بروز اختلال موقتی در خواب شود. افسردگی، اختلالات اضطرابی، درد مزمن یا استرس مزمن و سایر مشکلات مزمن می توانند کیفیت خواب فرد را برای مدت طولانی تحت تاثیر قرار دهد. بیماری های نورولوژیک مانند بیماری پارکینسون و زوال عقل نیز با اختلالات خواب همراه می باشد که به نوبه خود نشانه های دیگر بیماری را تشدید می کند.

از پروستات و عفونت تا استفاده از کافئین و الکل

رایج ترین دلیلی که منجر به بی خوابی در سالمندان می شود، نیاز به استفاده از سرویس بهداشتی در شب هنگام و زمان خواب است. دلیل آن بزرگ شدن پروستات در آقایان، و مشکلات عفونت های ادراری در خانم ها می باشد.  اختلالاتی که سبب ناراحتی در طول شب می شود، مانند سوزش سر دل، آرتروز و درد نیز می تواند سبب اختلال در الگوی خواب فرد شود.

خوابیدن یا کم تحرکی در طی روز، سبب بروز اختلال در بهره مندی از خواب مناسب و راحت در شب می گردد. اگر سالمندان زمان اندکی را در خارج از منزل سپری کنند، در نتیجه میزان اندکی در معرض نور خورشید قرار گرفته و ریتم شبانه روزی حاکم بر چرخه خواب – بیداری دچار اختلال می گردد. نوشیدن الکل یا کافئین نیز بر کیفیت خواب تاثیر می گذارد.

پیرچشمی، از دلایل اختلالات خواب در سالمندان

مطالعات نشان می دهد که پیرچشمی در کاهش میزان و کیفیت خواب نقش دارد. زرد رنگ شدن قرنیه چشم در سالمندان که اغلب نشانه آغاز آب مروارید است، از رسیدن نور آبی به شبکیه جلوگیری می کند. نور آبی با تحریک تولید هورمون ملاتونین که سبب خواب می شود، به چرخه خواب کمک می کند. بنابراین اگرچه زرد شدن قرنیه بر توانایی دیدن یک سالمند تاثیر نمی گذارد، ولی سبب اختلال در خواب می شود.

آپنه خواب

آپنه خواب نیز یکی از علل اختلالات خواب در سالمندان است. نوعی اختلال که در آن افراد هنگام خواب با یک یا چند اختلال در تنفس مواجه می شوند. مکث های تنفسی ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد. ممکن است 5 تا 30 بار یا حتی بیشتر در هر ثانیه رخ دهد. به طور معمول، پس از آپنه، تنفس طبیعی دوباره آغاز می شود. آپنه خواب اغلب یک بیماری مزمن مداوم است که خواب را مختل می کند. افراد مبتلا هنگام مکث و وقفه تنفسی، از خواب عمیق خارج شده، یا بیدار می شوند و یا وارد خواب سبک می شوند. آپنه انسدادی خواب در سالمندان، کمتر با نشانه های کلاسیک بروز می کند. اما با فشار خون بالا، بیماری های قلبی- عروقی، دیابت و اختلال شناختی همراه است.

سندرم پای بی قرار

سندرم پای بی قرار (RestlessLegsyndrome) و حرکات دوره ای پا در خواب نیز از علل اختلالات خواب در سالمندان می باشند. مبتلایان به سندرم پای بی قرار، احساس ناخوشایندی در پاها و گاهی بازوها دارند که منجر می شود تمایل به حرکت مداوم داشته باشند. این وضعیت با حرکت و و فعالیت بهتر، و با استراحت تشدید می شود. حرکات دوره ای در پا، شامل حرکات ساده و تکراری در اندام می باشد که موجب اختلال در خواب می شود. تشخیص با پلی سومنوگرافی و مطالعه خواب می باشد. حداقل چهار حرکت پشت سر هم باید رخ دهد تا بع عنوان حرکات دوره ای پا در خواب محسوب شود. اگر حداقل 15 حرکت دوره ای پا در ساعت وجود داشته باشد، اختلال حرکات دوره ای اندام تشخیص داده می شود.

درمان های بی خوابی در سالمندان

اولین گام یافتن درمان علت بی خوابی است. بسیاری از سالمندان، داروهایی استفاده می کنند که ممکن است بر خواب آن ها تاثیر منفی بگذارد. عوارض جانبی داروها می تواند خواب آلودگی باشد که عملکرد طبیعی در طول روز سالمندان را مختل می کند. بررسی داروها و جایگزین نمودن و یا قطع داروهای غیر ضروری می تواند اختلالات خواب را به حداقل برساند و منجر به بهبود عملکرد شخص در طول روز شود. فشار مداوم مثبت راه هوایی در سالمندان مبتلا به آپنه انسدادی خواب، حتی در مبتلایان به زوال عقل خفیف تا متوسط، می تواند مفید باشد. در صورت ابتلا به سندرم پای بی قرار یا حرکات دوره ای پا در خواب، درمان باید انجام شود. پس از برطرف کردن علت اصلی بی خوابی از جمله داروها، اختلالات ادراری، درد، افسردگی و سوزش معده و…، تغییر سبک زندگی برای تجربه خواب بهتر مفید می باشد.

درمان دارویی در اختلالات خواب در سالمندان

بهترین و کم عارضه ترین درمان علت اختلال خواب در سالمندان درمان های غیر دارویی است. چندین روش درمانی برای کمک به بهبود آغاز خواب و ادامه آن در سالمندان وجود دارد. بر اساس شرح حال و بررسی وضعیت خواب سالمند در طی یک تا دو هفته، بهداشت خواب مناسب به فرد آموزش داده می شود. بهداشت مناسب خواب از جمله محدود کردن زمان صرف شده در تخت برای آغاز خواب حداکثر 20 دقیقه و عدم استفاده از چراغ روشن پر نور برای کمک به مشکلات ریتم شبانه روزی باید رعایت شود. بهتر است برنامه منظمی برای خواب دنبال شود به گونه ای که حتی در انتهای هفته ها نیز در یک زمان مشخص خوابیده و صبح در زمان مشخص بیدار شوند تا ساعت شبانه روزی بدن ثابت بماند.

انجام فعالیت های اجتماعی

فراهم آوردن فرصت جهت تعامل اجتماعی، تحریک ذهنی و فعالیت بدنی که سبب افزایش کیفیت زندگی و نیز بهبود خواب می شود. تنظیم و حفظ برنامه های روزمره، توسعه دامنه اجتماعی، بهبود استقلال و زندگی با حداقل وابستگی سبب می شود تا سالمندان در طول روز، زمان بیشتری فعال باشند. همچنین سبب می شود افسردگی و اضطراب کمتر شود و به طور معمول منجر به خواب بهتر در شب می شود. فعالیت بدنی منظم و حتی آغاز یک تمرین ورزشی موجب بهبود کیفیت خواب می شود. بهتر است حداقل سه ساعت پیش از خواب تمرینات ورزشی به پایان رسیده باشد.

نکاتی راجع به چرت زدن ها و سر و صدای محیط

توصیه می گردد چرت زدن های روز به حداقل رسیده و سعی شود فقط در مواقعی که لازم است، سالمند خواب کوتاهی داشته باشد و بیش از 30 دقیقه نگردد. خواب زیاد در طول روز مانعی برای داشتن خواب مناسب در شب است. پرهیز از مصرف زیاد کافئین، مصرف الکل و وعده غذایی حجیم در انتهای روز، سوء هاضمه و بیداری را به حداقل می رساند. صدا و یا نور بیش از حد در محیط خواب نباید وجود داشته باشد. در صورت زندگی در محله پر سر و صدا که صدای زیاد موجب مشکلات خواب شده، باید از عایق صدا استفاده شود.

عوامل استرس زا

از آنجا که استرس سبب اختلال خواب می شود، تکنیک های آرام سازی در کاهش تنش های جسمی و روحی مفید است. همچنین روش های درمانی شناختی وجود دارد که هدف آن ها تغییر نگرش و نگرانی افراد در مورد بی خوابی و عدم توانایی آن ها در داشتن خواب مناسب است. باید اتاق خواب محل آرامش و سکوت باشد و از آن برای بحث در مورد امور مالی، مشکلات و غیره استفاده نشود. کتاب خواندن و یا گوش دادن به موسیقی ملایم به بهبود خواب کمک می کند. بهتر است از دفترچه یادداشت و قلم برای نوشتن نگرانی ها، استرس ها و اموری که هنگام خواب به ذهن می رسد استفاده شود تا روز بعد به آنها رسیدگی شود.

توصیه می شود در عوض اینکه به مشکلات و استرس های زندگی فکر شود، سعی گردد از داشته ها سپاسگزاری نمود. مطالعات نشان دادند افرادی که از نعمت های زندگی سپاسگزار هستند، سالم تر بوده و خواب بهتری دارند.

داروهای خواب

داروهای خواب می توانند در اوایل درمان مفید واقع شوند و در صورت لزوم، استفاده گاه به گاه از آن ها ادامه یابد. اغلب داروهای خواب آور با عوارض جانبی آزار دهنده ای به ویژه در سالمندان مرتبط هستند و می توانند منجر به وابستگی و سقوط در سالمندان شوند. بنابراین در صورت لزوم باید با حداقل دوز و برای فاصله زمانی کوتاه مدت تجویز شوند.

خواب زیاد در سالمندان

خواب بیش از حد در سالمندان به ویژه در مبتلایان به یک یا چند بیماری می تواند نشانگر این باشد که وضعیت سلامتی آن ها به نوبه خود تغییر کرده است. در اکثر مواقع یک درمان خاص باید تغییر یابد، اضافه یا قطع شود. عفونت، آلرژی، کم خونی، کم کاری تیروئید، افسردگی از علل شایع خوابیدن بیشتر از نیاز بدن فرد سالمند می باشد. باید به وضعیت تغذیه، کم آبی و زخم های فشاری توجه شود.